Η ηθική κρίση της σημερινής κοινωνίας μέσα από το πρίσμα των φιλοσοφικών στοχασμών του Σωκράτη.(Της Μαργαρίτας Παπασυννεφάκη)
"Apologia(29d): ...δεν ντρέπεσαι να φροντίζεις πώς θα αποκτήσεις όσο μπορείς περισσότερα χρήματα και δόξες και τιμές και να μη φροντίζεις και να αδιαφορείς για τη φρόνηση και την αλήθεια και για το πώς θα κάνεις όσο γίνεται καλύτερη την ψυχή σου;"
Μια μέρα ο Σωκράτης...
...εκεί που έκανε τη βόλτα του στην Ακρόπολη, συνάντησε κάποιον γνωστό του, ο οποίος του ανακοίνωσε ότι έχει να του πει κάτι πολύ σημαντικό που άκουσε για κάποιον από τους μαθητές του.
Ο Σωκράτης του είπε ότι θα ήθελε, πριν του πει τι είχε ακούσει, να του κάνει το τεστ της "τριπλής διύλισης".
- "Τριπλή διύλιση" ρώτησε με απορία.
- Ναι, πριν μου πεις τι άκουσες για το μαθητή μου θα ήθελα να κάτσουμε να φιλτράρουμε αυτό που θέλεις να μου πεις.
- Το πρώτο φίλτρο είναι αυτό της αλήθειας. Είσαι λοιπόν εντελώς σίγουρος ότι αυτό που πρόκειται να μου πεις είναι αλήθεια;
- Ε...όχι ακριβώς, απλά το άκουσα όμως και...
- Μάλιστα άρα δεν έχεις ιδέα αν αυτό που θέλεις να μου πεις είναι αλήθεια ή ψέμματα.
- Ας δοκιμάσουμε τώρα το δεύτερο φίλτρο αυτό της καλοσύνης. Αυτό που πρόκειται να μου πεις για τον μαθητή μου είναι κάτι καλό;
- Καλό; Όχι το αντίθετο μάλλον...
Άρα, συνέχισε ο Σωκράτης, θέλεις να πεις κάτι κακό για τον μαθητή μου αν και δεν είσαι καθόλου σίγουρος ότι είναι αλήθεια.
Ο τύπος έσκυψε το κεφάλι από ντροπή και αμηχανία.
- Παρόλα αυτά, συνέχισε ο Σωκράτης, μπορεί ακόμα να περάσεις το τεστ γιατί υπάρχει και το τρίτο φίλτρο. Το φίλτρο της χρησιμότητας. Είναι αυτό που θέλεις να μου πεις για τον μαθητή μου κάτι που μπορεί να μου φανεί χρήσιμο σε κάτι;
- Όχι δεν νομίζω...
- Άρα λοιπόν αφού αυτό που θα μου πεις δεν είναι ούτε αλήθεια, ούτε καλό, ούτε χρήσιμο, γιατί θα πρέπει να το ακούσω;
Ο τύπος έφυγε ντροπιασμένος, έχοντας πάρει ένα καλό μάθημα...
Το παραπάνω περιστατικό δείχνει γιατί ο Σωκράτης ήταν τόσο σπουδαίος φιλόσοφος και έχαιρε τόσο μεγάλης εκτιμήσεως.
Είναι διάχυτη η αντίληψη ότι έκλυση των ηθών σαν την σημερινή, δύσκολα θα μπορούσαμε να συναντήσουμε σε άλλη περίοδο της ιστορίας. Μήπως όμως η εντύπωση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι άλλοτε οι άνθρωποι έπρεπε και ήξεραν να κρύβουν τις παρεκτροπές τους, ενώ στην εποχή μας οι προφυλάξεις τέτοιου είδους έγιναν περιττές και όλα έρχονται στην επιφάνεια; Παλαιότερα την εκτροπή την συνόδευε το αίσθημα της ενοχής και η αποκάλυψή της έφερνε την ντροπή. Αυτά τα στοιχεία λείπουν από την σύγχρονη κοινωνία. Αν ο άνθρωπος κάποτε έκανε το κακό και έπειτα τον βασάνιζαν οι τύψεις, σήμερα κάνει το κακό χωρίς ενοχές. Καθιερώνει πλέον ο σύγχρονος άνθρωπος ένα δικό του modus vivendi που βασίζεται στην άμεση σκοπιμότητα των πράξεών του, με στόχο την επιτυχία, χωρίς κανέναν έλεγχο για την ποιότητα των μέσων. Και αν κάποιος βρεθεί να έχει ηθικούς ενδοιασμούς για την ορθότητα των πράξεών του, θεωρείται αφελής.
Οι περισσότεροι έχουν καλά "βολευτεί" μέσα στις ιδέες και στις πεποιθήσεις τους και δεν εννοούν να χάσουν την ησυχία τους. Θα ήταν προτιμότερο όμως να βγουν στο πέλαγος, έξω από το λιμάνι της ησυχίας τους, και να κινδυνέψουν. Αυτό είναι το φιλοσοφείν. Να αρχίσω να σκέπτομαι πάλι από την αρχή, να διερευνήσω σε όλο το βάθος και πλάτος το πρόβλημα, για να φτάσω ως την άκρη του, που είναι η λύση ή η απόδειξη ότι δεν υπάρχει λύση. Ωστόσο ο άνθρωπος δύσκολα μετακινείται από κείνο που νομίζει ότι το γνωρίζει. Κουράζεται στην προσπάθεια να αναμοχλεύσει τη συνείδηση του, να ξεφύγει από τον εφησυχασμό, να δραστηριοποιηθεί, να παρέμβει, να αμφιβάλλει και έτσι γυρίζει πάλι στα γνωστά και τα καθιερωμένα.
Ο Σωκράτης θέτει τις βάσεις της ηθικής.
Ας έχει λοιπόν καθένας στο νου του την προτροπή του ηθικού παιδαγωγού, του Σωκράτη :"γνωθι σ'αυτόν". Μάθε τον εαυτό σου, ακολούθως μάθε την αλήθεια των πραγμάτων,αύξησε τις γνώσεις σου, με αυτές θα γίνεις ενάρετος, θα φτάσεις στην ευδαιμονία, θα κάνεις και την πατρίδα σου ευδαίμονα. Αφού ένα καλό υπάρχει στην ζωή, η γνώση και ένα κακό, η αμάθεια.
Το "Εν οιδα, οτι ουδεν οιδα" αποτελεί μια πρόκληση προς όλους να ελέγξουν τι ξέρουν. Η άγνοια ωθεί στην γνώση. Ο ισχυρισμός του αυτός αποτελεί την βάση του δικού του φιλοσοφικού ενδιαφέροντος, στο επίκεντρο του οποίου βρίσκεται το ανθρώπινο υποκείμενο.
Ο Σωκράτης είναι ο Έλληνας φιλόσοφος, που με τη γενναία του στάση στη ζωή και το θάνατο, προσέφερε στους μαθητές του και σ' όλο τον κόσμο ένα πρότυπο ηθικού μεγαλείου. Ουδείς εκών κακός. Φράση του Σωκράτη, με την οποία εκδηλώνεται η πεποίθηση ότι κανένας άνθρωπος δεν πράττει το κακό με τη θέλησή του, αλλά η αιτία που τον οδηγεί στο να πράξει το κακό είναι η άγνοιά του. Είναι πεπεισμένος ότι η ψυχή είναι πολύ πιο πολύτιμη από το σώμα, ότι δεν είναι ποτέ ούτε καλό ούτε αγαθό να αδικεί κανείς(Κρίτων 49a), ότι είναι αδύνατον να είναι κανείς ευτυχής, εάν ζει μέσα στην κακία και την αδικία(Γοργίας 470e,472c-d,479e), ότι είναι καλύτερο να αδικείται κανείς παρά να αδικεί(Γοργίας 469b-c,474b. Πολ. Ι 353e-354a), ότι το δίκαιο είναι ισχυρότερο από το άδικο (Πολ. Ι 351a). *
Μαργαρίτα Παπασυννεφάκη
Φιλόλογος
